Dziś parę słów o wrażeniach z lektury majowego numeru NF. Wieje z niego smutkiem za sprawą dwóch felietonów – autorstwa Rafała Kosika i Petera Wattsa. Obaj załamują ręce nad fantastyką naukową, każdy z nich z innego powodu.

“Ludzie są coraz mniej ciekawi obrazu prawdziwego świata” pisze Rafał Kosik. Ten punkt widzenia uważam za zdecydowanie zbyt wąski, czarno-biały i skażony tym, co na własny użytek nazywam szowinizmem temporalnym – czyli analizą określonych zjawisk wyłącznie z perspektywy czasu teraźniejszego. Nauka, mówi Rafał, stała się dziś czymś tak trudnym i skomplikowanym, że autor twardej SF ma przed sobą tylko dwa wyjścia – albo napisać o czymś w sposób równie trudny i skomplikowany, odstraszając od swego dzieła wszystkich prócz kilku ekspertów w danej dziedzinie, albo wręcz na odwrót, olać i niczego nie wyjaśniać, tym samym właściwie przekreślając cały sens fantastyki naukowej. Zdaniem RK proza pisana podług konwencji nr 1 to ta dobra, i im gęstsza od żargonu, szczegółowych tłumaczeń oraz innych super-technikaliów, tym lepsza. A że dzisiejszy “przeciętny czytelnik” nie jest już ni diabła zainteresowany, jak to czy tamto (np. komputer kwantowy lub Wielki Zderzacz Hadronów) działa na odpowiednio głębokim poziomie złożoności, więc i po ową dobrą (wg. definicji Rafała) literaturę fantastycznonaukową już w ogóle nie chce sięgać. Woli fantastykę lekką, łatwą, przyjemną i naiwną. Wniosek? Hard SF stało się gatunkiem błyskawicznie i nieuchronnie wymierającym. Pozwolę sobie zupełnie się z tym nie zgodzić. Więcej… »

Jednym ze znanych pytań zadawanych dzieciom w szkole jest „Co autor chciał powiedzieć?”. Autor z reguły nie żyje, więc i tak nie ma jak sprawdzić, czy dobrze zgadliśmy, czy nie. Tak naprawdę każda interpretacja jest słuszna, o ile pani/panu od polskiego się spodoba. Autor pewnie przewraca się w grobie i krew go zalewa, że nikt nie zrozumiał, co miał na myśli, ale cóż, jego problem – było wyrażać się precyzyjnie.

To właśnie spotkało Arthura C. Clarke’a, autora słów „Każda wystarczająco zaawansowana technologia jest nieodróżnialna od magii” znanych jako “Trzecie prawo Clarke’a”. W naj­now­szym tekście Jacka Soboty „Deofilia i deofobia” czytamy:

„Fantaści bywają też – z ducha pozytywistycznymi – deofobami. Przekonanie o znakomitych osiągach nauki i technologii, o bezustannym wykładniczym postępie ludzkości sprawia, że Bóg wydaje im się figurą zbędną, hipotezą nadmierną i niepotrzebną do wyjaśnienia zachodzących w przyrodzie zjawisk. Symbolicznym reprezentantem tego nurtu jest nieżyjący już nestor naukowej fantastyki Arthur C. Clarke. Jego słynna formuła, jakoby odpowiednio zaawansowana technologia w niczym nie różniła się od magii, jest kwintesencją takiego pojmowania rzeczy. Oczywiście, ta wiara w moc sprawczą technologii ma w sobie pewną dozę uroczej naiwności.”

W tym momencie Arthur C. Clarke wali pewnie pięścią w wieko od trumny, ale nikt go nie słyszy, zdecydowałem się zatem stanąć w jego obronie, bo sam tego zrobić nie może. Oczywiście to, że wybrałem cytat akurat z tekstu Jacka Soboty, jest zupełnie przypadkowe i nie chcę o tym konkretnym fragmencie dyskutować, bo z podobną interpretacją słów Clarke’a spotkałem się już wielokrotnie w innych kontekstach – np. do usprawiedliwienia antylogicznego terminu „science fantasy”, oraz czytając ogólne dyskusje o fantasy na forach. Więcej… »

Kiedy jakiś rok temu Michał Cetnarowski zwrócił się do mnie z pytaniem, czy nie napisałbym opowiadania do antologii z okazji 90 rocznicy urodzin Stanisława Lema, w pierwszym odruchu zareagowałem jak jeż. Zapytałem Cetnarowskiego, czy oczekuje ode mnie tekstu, który jest czymś w rodzaju zlepka pomysłów Stanisława Lema? Stanowczo zaprzeczył, co pozwoliło nam kontynuować rozmowę na ten temat. Jakie zatem opowiadanie miał na myśli Redaktor przyszłej antologii? Spodziewał się tekstu, który nawiązuje do twórczości Lema w wybrany przez autora sposób i nie chodzi mu o żadną kalkę. Takie podejście mi się spodobało, bo ostatnią rzeczą, jaką bym chciał, to żeby czytelnicy kojarzyli mnie z tym, który świetnie podrabia Lema.

Antologia ukazała się przed paroma tygodniami i recenzje zbiera co najmniej dobre. Można z nich wyciągnąć wniosek, że każdy znajduje w niej coś dla siebie. Te opowiadania, które jednym podobają się mniej, innym podobają się bardziej i odwrotnie. Cieszy to przede wszystkim dlatego, że opinie te pisane są w większości przez młodych ludzi, którzy często przyznają, że z bogatej bibliografii Mistrza gros jest im w ogóle nieznana, i że dopiero lektura antologii zachęciła ich do uzupełnienia braków. Osiągnięcie celu Redaktora i wydawnictwa Powergraph, czyli wzbudzenie zainteresowania twórczością Lema wśród młodego pokolenia, wydaje się zatem całkiem realne.

Ale, jak wiadomo, wszystkim dogodzić nie sposób. I tego, szczerze powiedziawszy, spodziewałem się od samego początku (podobnie zresztą jak Jacek Dukaj, czego dał wyraz we wstępie), a mianowicie, że prędzej czy później odezwą się lemofile ortodoksyjni, dla których Mistrz był tylko jeden i pisanie opowiadań takich, jak w antologii, to świętokradztwo. Długo nie trzeba było czekać, a jako pierwszy z “oburzonych” dał głos Marek Oramus i zmieszał praktycznie całą antologię z błotem. Najbardziej poruszył go chyba tytuł antologii – “Głos Lema” – i odniosłem wrażenie, że uraził on uczucia “religijne” autora recenzji. Bo taki niestety wydźwięk ma cały ten tekst – dla Marka Oramusa nie istnieją współcześni pisarze fantastyki. Polska fantastyka skończyła się na Lemie, a cała reszta to śmieć. Oczywiście autor recenzji wcześniej nie zapoznał się z tym śmieciem i dlatego nazwiska pisarzy z antologii nic mu nie mówią – on po prostu wie, że nikt inny nie będzie już pisał tak jak Lem, więc nie ma po co czytać. Więcej… »